Mustafa Kemal Atatürk, 1 Kasım 1934 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi 4. dönem 4. toplantısını açarken, güzel sanatlar politikasına ilişkin düşüncelerini, “Arkadaşlar; güzel sanatların hepsinde, ulus gençliğinin ne türlü ilerletilmesini istediğinizi bilirim. Bu yapılmaktadır. Ancak, bunda en çok çabuk, en önde götürülmesi gerekli olan Türk musikisidir. Ulusal; ince duyguları, düşünceleri anlatan; yüksek deyişleri, söyleyişleri toplamak, onları, bir gün önce, genel, son musiki kurallarına göre işlemek gerekir. Ancak bu güzeyde Türk Ulusal Musikisi yükselebilir, evrensel musikide yerini alabilir” şeklinde ortaya koymuştur. Bu ilke, Atatürk’ün bütün sosyokültürel inkılaplarına temel olan millî öz düşüncesinin çağdaş yorumu ve Türk musikisine yansımasıdır. Ancak ulusal musikinin tespiti ve özenle korunarak geliştirilmesinin hedef alınması fikrine rağmen, milli musikimizin geleneksel arterleri olan Türk Müziği ve Türk Halk Müziğinin akademik ölçekte eğitim ve öğretiminin başlangıcı aktif olarak 20. yüzyılın son çeyreğinde (1975) Türk Musikisi Devlet Konservatuarının kurulması ile başlamıştır.
Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir “Türk Musikisi Konservatuarı” kurulması hakkındaki ilk resmî teşebbüs, zamanın Millî Eğitim Bakanı Ali Naili Erdem’in 28.05.1975 gün ve 379/1269 sayılı yazısı ile başlamıştır. Bunu takiben zamanın Kültür Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Emin Bilgiç, 02.06.1975 gün ve 46 sayılı müsteşarlık yazısı ile Ercümend Berker’den;
a) 1975 ders yılı başında faaliyete geçebilmesi için Türk Musikisi Konservatuarı’nın müfredat program taslağını hazırlamasını,
b) İhtiva edeceği öğretim ve eğitim kısımlarının tespitini,
c) Öğretim kadrolarının tespitiyle başlıca öğretim elemanlarının teklifini,
d) Kuruluş ile paralel bir şekilde yürütülebilmesi ve kuruluşu hukukileştirmek üzere “Türk Musikisi Konservatuarı Kuruluş Kanunu” taslağını hazırlamasını istemiştir.
Bu talimat doğrultusunda yapılan çalışmalar sonucunda 13.10.1975 gün ve 15382 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “İstanbul Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Kuruluş Yönetmeliği” ile Konservatuar kurulmuş ve 3 Mart 1976’da eğitime başlamıştır. Millî Eğitim Bakanlığı’nın 02.09.1975 gün ve 21097 sayılı yazısında Konservatuar Yönetim Kurulunun, Ercümend Berker başkanlığında Muharrem Ergin, Cahit Atasoy, Neriman Tüfekçi, Yücel Paşmakçı, Cüneyd Orhon, Yılmaz Öztuna, İsmail Baha Sürelsan ve Alâeddin Yavaşca’dan oluştuğu bildirilmiştir. 1978 yılında siyasi iktidarın değişmesi sonucunda Konservatuar, iki bakanlık arasında düzenlenen protokolle Millî Eğitim Bakanlığından Kültür Bakanlığına devredilmiştir. Bu devirden sonra dönemin Kültür Bakanı Doç. Ahmet Taner Kışlalı ve Müsteşar Şerafettin Turan tarafından Konservatuar’ı kapatmaya yönelik işlemlerin başlaması ile hiçbir sebep gösterilmeden 22 öğretim elemanı, 3 yönetim kurulu üyesi ve yönetim kurulu başkanı görevden alınmış; bu durum 22 Şubat 1979 akşamı radyo ve televizyon haber bültenlerinden duyurulmuştur. Bunun üzerine 23 Şubat 1979 günü yönetim kurulunun tüm üyeleri istifa etmiş ve başkan Ercümend Berker de aynı gün görevden ayrıldığını Bakanlığa bildirmiştir. Bu dönemde, yönetim kurulu başkanlığına vekâleten Nevzat Atlığ getirilmiş ve geçici bir yönetim kurulu oluşturulmuştur. Kurulan geçici yönetim kurulunda Halil Aksoy, Fikret Değerli, Bekir Sıtkı Sezgin, Yavuz Özüstün, Yalçın Tura, Mutlu Torun, Necdet Varol ve Niyazi Sayın görev yapmışlardır. 1978 yılı sonlarında siyasi iktidarın yeniden değişmesi ve koalisyon hükümetinin işbaşına gelmesi üzerine zamanın Kültür Bakanı, 30 Kasım 1979 gün ve 177 sayılı yazısıyla Konservatuar Yönetim Kurulu Başkanlığına Ercümend Berker’i yeniden atamış ve 175 sayılı yazısıyla yeni yönetim kurulunun teşkili ile görevlendirmiştir. Bu talimat çerçevesinde yönetim kurulu Ercümend Berker, Halil Aksoy, Nida Tüfekçi, Muharrem Ergin, Fikret Değerli, Alâeddin Yavaşca, Cüneyd Orhon, Cahit Atasoy, Neriman Tüfekçi ve Yalçın Tura’dan oluşmuştur.
1982’de Devlet Konservatuarlarının Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) kapsamına alınıp üniversitelere bağlanması sırasında Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, Prof. Ercümend Berker’in çalışmaları ile İstanbul Teknik Üniversitesine bağlanmıştır. Bu yıldan itibaren sırasıyla Prof. Lütfi Zeren, Prof. Fikret Değerli, Prof. Yalçın Tura, Prof. Dr. Can Etili Ökten, Prof. Dr. Lale Berköz, Prof. Dr. Cihat Aşkın, Prof. Adnan Koç, Prof. Serpil Murtezaoğlu ve Prof. Dr. Ali Tüfekçi İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarında müdürlük görevi yapmıştır. Müdürlük görevini 30 Ekim 2024 tarihi itibarıyla Prof. Dr. Gözde Çolakoğlu Sarı yürütmektedir.
Kurulduğu yılda Çalgı, Ses Eğitimi ve Temel Bilimler olmak üzere 3 bölüm ile eğitim-öğretime başlayan İTÜ TMDK, daha sonraki yıllarda kurulan ilave bölüm ve birimleriyle daha da büyümüştür. Konservatuar yönetim kurullarının aldığı kararlar neticesinde Enstrüman Yapım Bölümü San. Öğr. Gör. Cafer Açın, Türk Halk Oyunları Bölümü Prof. Fikret Değerli, Kompozisyon Bölümü Prof. Selahattin İçli ve Müzikoloji Bölümü Prof. Yalçın Tura gibi duayen hocaların başkanlıklarında eğitime başlamış ve zamanla büyüyerek köklenmiştir. Günümüzde anasanat ve anabilim dalları kapsamında 7 bölüm ile hizmet vermektedir. Çalgı Eğitimi Bölümü, Ses Eğitimi Bölümü, Türk Halk Oyunları Bölümü ve Bestecilik Bölümü Anasanat Dalı, Müzikoloji Bölümü, Müzik Teknolojisi Bölümü ve Müzik Teorisi Bölümü ise Anabilim Dalı programları ile eğitim-öğretimi sürdürülmektedir.
1986 yılında İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsüne bağlı olarak başlayan Türk Müziği ve Türk Halk Müziği Yüksek Lisans Programlarına 1988 yılında aynı enstitüye bağlı sanatta yeterlik programlarının eklenmesi, Türk Musikisi Devlet Konservatuarının akademik kadronun yetiştirilmesine olanak sağlamıştır. Bugün birçok kurumda doktor öğretim üyesi, doçent ve profesör olarak görev yapan akademisyenler bu programlardan yetişmiştir.
2002-2003 akademik yılında İstanbul Teknik Üniversitesi çatısı altında yurdumuzda ilk defa Müzikoloji ve Müzik Teorisi Programlarının ortaklaşa yürüttüğü Müzikoloji ve Müzik Teorisi Doktora Programı öğrenci kabul etmiştir. Bu anabilim dalında doktora programıyla birlikte Müzikoloji ile Müzik Teorisi ve Kompozisyon Yüksek Lisans Programları eğitime devam etmektedir. Performans Anasanat Dalı altında devam eden programlar Çalgı-Ses Yüksek Lisans ve Geleneksel Danslar Yüksek Lisans programlarıdır.
Türkiye’de zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılması kararının ardından İTÜ TMDK Çalgı Bölümü Hazırlayıcı Birimde ortaokul devresinin sekteye uğramasıyla yalnızca lise devresine öğrenci alınmasının yarattığı uygulamanın bertaraf edilmesi amacıyla yeni bir yapılanmanın gerekliliği hasıl olmuştur. Çalışmalar neticesinde hazırlanan Yükseköğretim Kurumlarına bağlı İlk ve Ortaöğretim ortak yönetmeliği çerçevesinde E-Okul sistemine tabi İTÜ TMDK Müzik Ortaokulu ve İTÜ TMDK Müzik ve Sahne Sanatları Lisesi kurulmuştur. Prof. Cihangir Terzi’nin öncü çalışmalarını takiben kurucu müdür Prof. Dr. Ali Tüfekçi’den sonra, Doç. Dr. Ali Kazım Akdağ ve Prof. İlknur Demirbağ müdürlük görevini üstlenmişlerdir. Şu anki müdür Doç. Dr. Şeyma Ersoy Çak’tır.
Ortaokul ve lise eğitimiyle birlikte tabandan tavana yapılanması tamamlanmış olan kurumumuz Türk Müziği alanında eğitim yapan ilk ve alt yapısı olan yegâne kurum olmanın ayrıcalığını ve haklı gururunu taşımaktadır. Konservatuarımız güçlü öğretim kadrosu eşliğinde, bünyesinde barındırdığı ortaokul, lise, lisans, yüksek lisans ve doktora seviyelerinde kapsamlı program içeriğiyle kültür mirasımıza sahip çıkan, üretici ve başarılı öğrenciler yetiştirmeye devam etmektedir.